Δεν θα ήταν υπέροχο εάν κάτι τόσο απλό και ευχάριστο όσο τα ταξίδια ανά τον κόσμο να μπορούσαν να βοηθήσουν να εξαλειφθεί αυτό το αιώνιο και απεχθές ζήτημα της παγκόσμιας φτώχειας; Άλλωστε, η βιομηχανία αναπτύσσεται σταθερά, τουλάχιστον κατά 4% ετησίως από τη δεκαετία του 1960 (με μικρή επιβράδυνση το 2009), σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού των Ηνωμένων Εθνών (UNWTO).
Το 2016, για παράδειγμα, πάνω από 1,3 δισεκατομμύρια διεθνείς τουρίστες δαπάνησαν περίπου 1,4 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό είναι το ισοδύναμο με το ΑΕΠ της Αυστραλίας, διασκορπισμένο σε όλο τον κόσμο.
Ο ΟΗΕ μάλιστα σε αυτή την κατεύθυνση είχε ανακοινώσει ότι το 2017 θα αποτελούσε το Διεθνές Έτος για τον Αειφόρο Τουρισμό και την Ανάπτυξη, αναδεικνύοντας το ρόλο των διεθνών ταξιδιών στη μείωση της φτώχειας. Αλλά πόσα χρήματα από τον παγκόσμιο τουρισμό πηγαίνουν πραγματικά στις φτωχές χώρες;
Αυτή η μεγάλη τουριστική πίτα
Ερευνητές του Πανεπιστημίου Griffith και Surrey δημιούργησαν έναν τρόπο για να διερευνήσουν τα δεδομένα του παγκόσμιου βιώσιμου τουρισμού. Το dashboard, όπως το ονόμασαν, ξεκίνησε να μετρά από τον Ιανουάριο του 2017 την επίδραση και τη συμβουλή του τουρισμού στους Στόχους Αειφόρου Ανάπτυξης του ΟΗΕ για το διάστημα 2015-2030. Μεταξύ άλλων, μπορεί να καθορίσει εάν ο τουρισμός πραγματικά αναδιανείμει τον πλούτο παρακολουθώντας πόσα χρήματα από τα ταξίδια πηγαίνουν στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες και στις μικρές νησιωτικές αναπτυσσόμενες χώρες.
Περίπου το 14% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει στις αναπτυσσόμενες χώρες (μεταξύ των οποίων η Καμπότζη και η Σενεγάλη) και στα μικρά αναπτυσσόμενα νησιά, όπως το Βανουάτου (στην Ωκεανία) και η Δομινικανή Δημοκρατία. Ωστόσο, το 2016 οι χώρες αυτές είδαν μόνο το 5,6% των παγκόσμιων διεθνών τουριστικών δαπανών. Εάν δε αφαιρέσουμε τη Σιγκαπούρη από τους υπολογισμούς, το ποσοστό πέφτει στο 4,4% – μόλις 62 δισεκατομμύρια δολάρια από τα 1,4 τρισεκατομμύρια δολάρια που δαπανήθηκαν παγκοσμίως για ταξίδια το 2016.
Το βασικό εύρημα του dashboard αυτού είναι ότι ο παγκόσμιος τουρισμός είναι μια οικονομική ανταλλαγή μεταξύ των πλουσίων χωρών. Οι πολίτες δέκα εθνών, οι περισσότεροι από τους οποίους στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, κάνουν περίπου το ήμισυ όλων των διεθνών ταξιδιών. Η Κίνα, η οποία το 1995 δεν ήταν μέλος αυτής της ομάδας συχνών επιβατών, εμφανίστηκε στην πρώτη δεκάδα το 2000.
Τα χρήματα δεν μπορούν να αγοράσουν τα πάντα
Ακόμα και αν το μερίδιο που λαμβάνουν αυτές οι χώρες δεν είναι μεγάλο, τα χρήματα που μεταφράζονται είναι αν μη τι άλλο σημαντικά – 79 δισεκατομμύρια δολάρια το 2016 μόνο. Αλλά τα χρήματα από μόνα τους δεν μειώνουν τη φτώχεια. Εάν συνέβαινε κάτι τέτοιο, η Ταϊλάνδη, ο τέταρτος δημοφιλέστερος τουριστικός προορισμός στον κόσμο, θα ήταν μια πλούσια χώρα (κέρδισε 70 δισεκατομμύρια δολάρια από τον διεθνή τουρισμό το 2018).
Το αν μια ένεση χρημάτων μετατρέπεται σε ανάπτυξη εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Για παράδειγμα, οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες δεν διαθέτουν τα κρίσιμα αγαθά και τις υπηρεσίες που χρειάζονται οι τουρίστες, συμπεριλαμβανομένων των αεροδρομίων, των καταλυμάτων, των βασικών αξιοθέατων, των ξεναγών και των τηλεπικοινωνιών, για να αναφέρουμε μόνο λίγους.
Αυτό οδηγεί σε αυτό που οι οικονομολόγοι ονομάζουν “διαρροή”. Όταν μια χώρα πρέπει να εισάγει τα πάντα, από γεννήτριες και ηλιακούς συλλέκτες μέχρι ορισμένα είδη τροφίμων, ξοδεύει ένα σημαντικό ποσοστό των τουριστικών χρημάτων πριν αυτά πολλαπλασιαστούν στην τοπική οικονομία. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, η διαρροή κυμαίνεται από 40% στην Ινδία έως 80% στον Μαυρίκιο, σύμφωνα με την ερευνήτρια Lea Lange.
Μέρος του ευρύτερου προβλήματος διαρροής είναι ότι οι τουριστικοί επενδυτές είναι συχνά ξένοι, επομένως τα κέρδη εκπατρίζονται. Οι κρουαζιέρες για παράδειγμα είναι ένα τρανταχτό παράδειγμα. Τα κρουαζιερόπλοια μπορεί να επισκέπτονται πολλά μικρά νησιωτικά συμπλέγματα αναπτυσσόμενων κρατών, αλλά το μεγαλύτερο μέρος των κερδών επιστρέφει στα κεντρικά γραφεία, τα οποία βρίσκονται συνήθως στις δυτικές χώρες.
Να μην φεύγουν τα χρήματα εκτός
Οι κυβερνήσεις μπορούν να μειώσουν τη διαρροή χρήματος σκεπτόμενες στρατηγικά και προληπτικά, δίνοντας έμφαση στην ανάπτυξη των τοπικών επιχειρήσεων, ενσωματώνοντας αλυσίδες εφοδιασμού και επενδύοντας στην εκπαίδευση και την κατάρτιση ώστε να έχουν προετοιμασμένο ένα εξειδικευμένο προσωπικό για θέσεις εργασίας στον τουρισμό.
Τέτοιες αλλαγές βοήθησαν τη Σαμόα, όπου ο τουρισμός είναι ένας από τους κύριους πυλώνες της οικονομίας, να αναπτύξει ένα πιο διαφοροποιημένο και κερδοφόρο χαρτοφυλάκιο. Τα έσοδα από τον τουρισμό αυξήθηκαν από 73 εκατομμύρια δολάρια το 2005 σε 141 εκατομμύρια δολάρια το 2015, οπότε και ο κλάδος συνεισέφερε το 20% του ΑΕΠ της χώρας. Το νησί υποδέχεται περίπου 134.000 διεθνείς επισκέπτες κάθε χρόνο.
Μεταξύ των άλλων καινοτομιών που ξεκίνησαν από κοινού οι δωρητές, οι κυβερνήσεις και οι κοινοτικές ομάδες, η Σαμόα άρχισε να προωθεί τις fales, οι οποίες είναι απλές και ως επί το πλείστον υπαίθριες καλύβες παραλίας που προσέλκυαν συνήθως backpackers, αλλά πλέον τις προτιμούν και ταξιδιώτες πολυτελείας, αυξάνοντας έτσι τα εισοδήματα των ντόπιων.
Από τα 2.000 δωμάτια ξενοδοχείων που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στη Σαμόα, περίπου 340 είναι fales, οι οποίες κατά κανόνα ανήκουν και τις διαχειρίζονται ντόπιες οικογένειες. Οι Τουριστικές Αρχές της Σαμόα τους βοηθούν στον επιχειρηματικό σχεδιασμό, το μάρκετινγκ και την παροχή υπηρεσιών.
Ο τουρισμός της Σαμόα ενισχύθηκε ιδιαίτερα από την προσοδοφόρα σύμβαση του 2009 με την Body Shop για την παραγωγή και πώληση προϊόντων ομορφιάς με βάση την καρύδα. Με την πρωτοβουλία ‘Samoan Women In Business Development’ να εξασφαλίζει κάποιες σταθερές, η συμφωνία αυτή έχει δημιουργήσει θετικά αποτελέσματα για τον εγχώριο τουρισμό, όπως μεγαλύτερη επιχειρηματική ικανότητα μεταξύ των γυναικών της Σαμόα, επιχειρηματική εμπιστοσύνη και ενίσχυση της Σαμόα. Έτσι, από το 2014, η Σαμόα δεν κατατασσόταν στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Ένας άλλος τρόπος για να ωφελήσουν τα χρήματα των τουριστών την τοπική κοινότητα εξαρτάται από τη δέσμευση των ξένων εταιρειών, ιδιαίτερα των ξενοδοχειακών μονάδων, να συνεργάζονται και να επενδύουν πίσω στην κοινότητα. Το Marriott στο Port au Prince, για παράδειγμα, έχει εκθειαστεί όχι μόνο για την ουσιαστική βοήθεια στον καταστροφικό σεισμό που έπληξε την Αϊτή (μία από τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες του κόσμου) το 2015, αλλά και για τις προσλήψεις ντόπιων, τους καλούς μισθούς και την επαγγελματική ανάπτυξη των υπαλλήλων του. Αυτό, όπως αποδείχθηκε, υπήρξε μια καλή επιχειρηματική στρατηγική, μιας και έχοντας ικανοποιημένους εργαζόμενους, το ξενοδοχείο έχει πολύ λίγες αποχωρήσεις και απουσίες.
Να γίνει ο τουρισμός εποικοδομητικός για όλους
Ο Εκουαδόρ, τα νησιά Φίτζι και η Νότια Αφρική συγκαταλέγονται και αυτές ανάμεσα στις χώρες που αποδεικνύουν ότι ο τουρισμός μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη και να μετριάσει τη φτώχεια. Το αγγλικό ταξιδιωτικό πρακτορείο Responsible Travel, το οποίο διοργανώνει ετησίως τα Παγκόσμια Βραβεία Υπεύθυνου Τουρισμού, παρουσιάζει εξαιρετικά παραδείγματα.
Διεθνείς οργανισμοί, όπως ο ΟΗΕ, μπορούν να βοηθήσουν τις χώρες να βρουν αυτή την ισορροπία χρηματοδοτώντας για παράδειγμα τη συνδεσιμότητα των μεταφορών και διευκολύνοντας τις επενδύσεις σε υποδομές που έχουν τη δυνατότητα να ενισχύσουν τον τουρισμό.
Εξίσου σημαντική είναι και η καλλιέργεια ικανοτήτων μεταξύ των άμεσα ενδιαφερομένων. Μόνο όταν τα τουριστικά γραφεία, τα πολυτελή ξενοδοχεία και τα οικολογικά πάρκα ενός προορισμού λειτουργούν και στελεχώνονται από καλά εκπαιδευμένο ντόπιο προσωπικό, τα οφέλη του τουρισμού μπορούν να διανεμηθούν ισότιμα, τα κέρδη να διαχειριστούν αποτελεσματικά και η ανάπτυξη να είναι βιώσιμη.
Οι τουρίστες μεμονωμένα διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο μέσω των επιλογών τους για ηθικά ταξίδια. Οι τουρίστες που επισκέπτονται τις αναπτυσσόμενες χώρες μπορούν να συμβάλουν στα οφέλη της κοινότητας επιλέγοντας τοπικά προϊόντα, από το φαγητό τους και τις αγορές τους. Έτσι, επιλέγοντας πιστοποιημένες “ηθικά υπεύθυνες” επιχειρήσεις ή και κάνοντας απλά τις σωστές ερωτήσεις, μπορούν να στείλουν σταδιακά ένα σημαντικό μήνυμα ότι οι τουρίστες ενδιαφέρονται για το αποτύπωμά τους στην περιοχή.
Εν κατακλείδι, ο τουρισμός δεν θα σταματήσει ποτέ τη φτώχεια. Αλλά αν οι κυβερνήσεις, οι βιομηχανίες και οι καταναλωτές αρχίσουν να δίνουν προσοχή, μπορούν να συμβάλουν σε μια δύναμη αλλαγής.
