Ο σεφ ως πρότυπο
Η εκτεταμένη έκθεση των celebrity σεφ στη δημοσιότητα και η πρόσβασή τους σε όλα τα κοινωνικά στρώματα τους δίνει τη δυνατότητα να λειτουργούν ως πρότυπα, κυρίως για τους νέους ανθρώπους που θέλουν να ακολουθήσουν καριέρα στις επαγγελματικές κουζίνες. Επίσης, βοηθούν στη θεμελίωση προτύπων (standards) στην παγκόσμια επισιτιστική βιομηχανία και κυρίως στην κατοχύρωση των επαγγελματικών δικαιωμάτων των εργαζομένων. Το τελευταίο δεν είναι κάτι αυτονόητο, καθώς από τον 19ο αιώνα μέχρι και πρόσφατα οι εργαζόμενοι στις επαγγελματικές κουζίνες έδωσαν πολλές μάχες για να αναγνωριστούν ως ξεχωριστή επαγγελματική κατηγορία και εξειδίκευση. Θα μπορούσαμε να πούμε πως οι παλαιότεροι σεφ, σε ένα μεγάλο ποσοστό, προέρχονται κυρίως από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα, έχουν ολοκληρώσει με δυσκολία τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και έχουν μεγαλώσει σε οικογένειες όπου επικρατούσε η ενδοοικογενειακή βία (Giousmpasoglou et al., 2022). Έχοντας βιώσει και οι ίδιοι την απόρριψη, οι celebrity σεφ με διάφορους τρόπους προσπαθούν να εμπνεύσουν τη νέα γενιά να μπει στο επάγγελμα, παρά τις καθ’ ομολογίαν δύσκολες εργασιακές συνθήκες.
Λόγω της προβολής τους, οι celebrity σεφ γίνονται μέρος της παγκοσμιοποίησης, και ενώ απολαμβάνουν τα οφέλη της, από την άλλη πλευρά είναι εκτεθειμένοι.
Σε μια σοβαρή προσπάθεια να βοηθήσει νέους από χαμηλά κοινωνικά στρώματα, ο Jamie Oliver ξεκίνησε το 2002 το εστιατόριο Fifteen. Το εν λόγω εστιατόριο χρηματοδοτούσε ένα μη κερδοσκοπικό οργανισμό, με σκοπό την εκπαίδευση νεαρών ανέργων χωρίς βασικά προσόντα ή εξειδίκευση. Αυτή η πρωτοβουλία άντεξε σχεδόν δύο δεκαετίες, μέχρις ότου αναγκάστηκε να δηλώσει χρεοκοπία το 2019, αφού δε μπορούσε πλέον να καλύψει τα έξοδα. Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα που εντάσσεται στο πλαίσιο της κοινωνικής ευθύνης είναι η πρωτοβουλία μιας ομάδας celebrity σεφ με την επωνυμία Action Against Hunger που σκοπό έχει την εξάλειψη της πείνας. Με αυτές τις πράξεις μη-κερδοσκοπικού και φιλανθρωπικού χαρακτήρα, οι celebrity σεφ λειτουργούν ως πρότυπα και αποτελούν πηγή έμπνευσης κυρίως για τις νεότερες γενιές.
Ο σεφ-πρότυπο όμως έχει και άμεση επίδραση στην εκπαίδευση. Η ανάδειξη του επαγγέλματος και της μαγειρικής τέχνης (culinary arts) σε υψηλό επίπεδο (για παράδειγμα βραβεία Michelin) έφερε αλλαγές και στον τρόπο που εκπαιδεύονται οι σεφ. Ενώ οι τεχνικές επαγγελματικές σχολές μαγειρικής τέχνης προϋπήρχαν εδώ και πολλές δεκαετίες, παρατηρούμε πλέον την ύπαρξη πανεπιστημιακών προγραμμάτων, τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Διάσημες γαλλικές σχολές μαγειρικής, όπως οι Le Gordon Blu, École Ducasse και Paul Bocuse, δημιουργούν προγράμματα εκπαίδευσης στα αγγλικά και συνεργάζονται με celebrity σεφ από όλο τον κόσμο. Επίσης, παρατηρείται η δημιουργία νέων ειδικοτήτων που δεν έχουν άμεση σχέση με την παραγωγή αλλά με τον σχεδιασμό τροφίμων (πχ. development chef) για αλυσίδες σούπερ μάρκετ, κέτερινγκ καθώς και μεγάλους οργανισμούς. Δεν χωράει καμία αμφιβολία πως οι celebrity σεφ έχουν συμβάλει τόσο στην αναγνώριση και αναβάθμιση του επαγγέλματος, όσο και στην προσέλκυση μιας νέας γενιάς ταλαντούχων σεφ που αλλάζουν προς το καλύτερο τις επαγγελματικές κουζίνες.
Η τηλεόραση και γενικότερα τα ΜΜΕ λειτουργούν ως ένας παραμορφωτικός καθρέφτης που παρουσιάζει μια διαφορετική εικόνα για τους σεφ.
Ο σεφ αντι-σταρ
Οι αναγνωρισμένοι και βραβευμένοι σεφ δεν ακολουθούν πάντα τον δρόμο της δημοσιότητας και λειτουργούν ως ένα βαθμό ως αντι-σταρ. Η εικόνα του αντισυμβατικού σεφ είναι συνδεδεμένη είτε με αποχή από τα κοινά, είτε με κάποια ηχηρή δήλωση ενάντια στο σύστημα που προωθεί και αναπαράγει τους celebrity σεφ. Οι λόγοι για αυτή την αντίδραση είναι τόσο προσωπικοί, όσο και επαγγελματικοί. Είναι χαρακτηριστική η ιστορία του Marco Pierre White (MPW), ο οποίος στα 33 του χρόνια απέκτησε τρία αστέρια Michelin, και το 1999, στα 38 του, αποφάσισε να τα επιστρέψει. Ο Marco ένοιωσε αγανακτισμένος από την «κατασκευασμένη» δημοσιότητα που αφαιρεί όλα τα συστατικά ενός πετυχημένου σεφ: φαντασία, δημιουργικότητα και ανάληψη ρίσκου. Τον MPW ακολούθησαν και άλλοι σεφ τα επόμενα χρόνια, με την ίδια λογική: η μετατροπή τους σε celebrities τους είχε οδηγήσει σε τέλμα ως προς την εξέλιξή τους στην υψηλή γαστρονομία.
Ο εκλιπών Anthony Bourdain, ένας από τους μεγαλύτερους αντι-σταρ σεφ, αναφέρει στο βιβλίο του Kitchen Confidential πως οι τηλεοπτικές εκπομπές μαγειρικής δεν έχουν καμία σχέση με τη σκληρή πραγματικότητα, όσον αφορά το κλίμα και τις συνθήκες που επικρατούν στις περισσότερες επαγγελματικές κουζίνες. Επίσης, ασκεί δημόσια σκληρή κριτική στην πλειονότητα των celebrity σεφ. Ο Bourdain διαχωρίζει τους «πραγματικούς» σεφ που εργάζονται στις επαγγελματικές κουζίνες από τους celebrity σεφ της τηλεόρασης, οι οποίοι στο μεγαλύτερο ποσοστό τους δε θα πρέπει να ανήκουν καν σε αυτή την επαγγελματική κατηγορία. Το ακόλουθο παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό της απόρριψης των τηλεοπτικών σεφ: το 2017, σε μια δημόσια δήλωσή του για τον παρουσιαστή Ainsley Harriott (παρουσιαστής της δημοφιλούς μαγειρικής εκπομπής στο BBC «Ready-Steady-Cook»), ο Gordon Ramsay δήλωσε πως είναι ένας (άσχετος) κωμικός που παριστάνει τον σεφ στην τηλεόραση χωρίς μεγάλη επιτυχία. Ο διαχωρισμός αυτός, άρα, λειτουργεί ως μηχανισμός προστασίας των επαγγελματικών δικαιωμάτων των αναγνωρισμένων σεφ από οποιονδήποτε αυτοαποκαλείται «σεφ» χωρίς τα ανάλογα προσόντα. Η τηλεόραση και γενικότερα τα ΜΜΕ λειτουργούν ως ένας παραμορφωτικός καθρέφτης που παρουσιάζει μια διαφορετική εικόνα τόσο για τους σεφ, όσο και για το περιβάλλον εργασίας τους. Η απόρριψη λοιπόν των celebrity σεφ από τους «πραγματικούς» σεφ είναι μια απόλυτα δικαιολογημένη αντίδραση.
Το φαινόμενο θα συνεχιστεί
Το άρθρο αυτό επιχείρησε να αναλύσει τους διάφορους ρόλους που καλούνται να παίξουν οι celebrity σεφ πέρα από το αντικείμενο που τους ανέδειξε: τη μαγειρική τέχνη. Ο celebrity σεφ λειτουργεί σε πολλαπλά επίπεδα ταυτόχρονα: συγγραφέας, τηλεοπτικός αστέρας, επιχειρηματίας, πρότυπο για τους νέους, αλλά και αντι-σταρ. Θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε πως σε ένα γενικότερο πλαίσιο, η παρουσία τους βοηθά τόσο στην αποδοχή και ανάπτυξη του επαγγέλματος, όσο και στην προαγωγή της γαστρονομίας και μαγειρικής τέχνης στο ευρύτερο κοινό. Επίσης έχουν την προοπτική να θέσουν γερές βάσεις για το μέλλον, εμπνέοντας τις μελλοντικές γενιές σεφ που θα επανδρώσουν τις επαγγελματικές κουζίνες. Η συμβολή τους στα παραπάνω είναι εξαιρετικά σημαντική, καθώς από τη μια διανύουμε μια παρατεταμένη περίοδο αυξημένης ζήτησης για σεφ και από την άλλη δυσκολίας εύρεσης προσωπικού σε παγκόσμιο επίπεδο. Ένα είναι βέβαιο, πως το φαινόμενο των celebrity σεφ μάς απασχολεί συχνά και θα συνεχίσει να μας κινεί το ενδιαφέρον, μιας και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ζωή στις επαγγελματικές κουζίνες.
