Ποιοί είναι οι Celebrity σεφ; Η πρόσφατη απόφαση του βραβευμένου με τρία αστέρια Michelin σεφ Ρενέ Ρετζέπι να κλείσει το εστιατόριό του, καθώς και η προβολή της ταινίας «The Menu» σε μεγάλη διαδικτυακή πλατφόρμα, (ξανα)άνοιξαν τη συζήτηση για τους celebrity σεφ και για τους ρόλους που διαδραματίζουν εντός και εκτός του περιβάλλοντος εργασίας τους.
Γράφουν οι Δρ. Χαράλαμπος Γιουσμπάσογλου και Δρ. Ευαγγελία Μαρινάκου, Bournemouth University
Το φαινόμενο που έγινε πραγματικότητα
Το ενδιαφέρον του ευρύτερου κοινού για τους celebrity σεφ προέκυψε αρχικά από την εμφάνισή τους σε τηλεοπτικές εκπομπές τη δεκαετία του ’80, πρώτα στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο και κατόπιν στην Ευρώπη. Κάπου στα τέλη της δεκαετίας του ’90, δημοφιλή τηλεοπτικά προγράμματα μαγειρικής, όπως το Master Chef και το Hell’s Kitchen, εκτόξευσαν το ενδιαφέρον του κοινού και εδραίωσαν το φαινόμενο των celebrity σεφ. Εκτός όμως από το γενικότερο ενδιαφέρον, τις τελευταίες τρεις δεκαετίες ανέκυψαν και εμπεριστατωμένες έρευνες που επιχειρούν να αποδημήσουν τόσο την εικόνα όσο και τους ρόλους των celebrity σεφ. Η έρευνα των Giousmpasoglou et al. (2020) συγκέντρωσε τις υπάρχουσες μελέτες και κατέληξε σε μια σειρά από ρόλους, οι οποίοι παρουσιάζονται στη συνέχεια του άρθρου.
Ο σεφ ως δημόσιο πρόσωπο
Οι celebrities (σε ελεύθερη μετάφραση «διάσημοι») είναι δημόσια πρόσωπα που εμφανίζονται σε τακτά χρονικά διαστήματα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ), έχοντας έτσι πρόσβαση στο ευρύ κοινό. Μέσω της εκτεταμένης προβολής τους, οι εκάστοτε celebrities έχουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν την κοινή γνώμη, καθώς και να διαμορφώνουν νέες τάσεις στην αγορά. Το κοινωνικό αυτό φαινόμενο είναι συνυφασμένο με τον καταναλωτισμό και, σε ευρύτερη έννοια, με τον καπιταλισμό και το δυτικό τρόπο ζωής. Όσον αφορά δε τους celebrity σεφ, έχουν τη δύναμη να διαμορφώνουν τις προτιμήσεις μας σε σχέση με τη γεύση (taste), το είδος του φαγητού που συμπεριλαμβάνουμε στην καθημερινή μας διατροφή, καθώς και τον τύπο εστιατορίων που επιλέγουμε να επισκεπτόμαστε στην κοινωνική ή επαγγελματική μας ζωή. Οι μηχανισμοί προώθησης και μεγιστοποίησης της επιρροής των celebrity σεφ στα μέσα μαζικής ενημέρωσης χρησιμοποιούν κυρίως τρία κανάλια: βιβλία μαγειρικής και βιογραφίες, κινηματογράφο & τηλεόραση και -σχετικά πρόσφατα- τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ).
Το βιβλίο του Marco Pierre White γαλούχησε και ενέπνευσε μια ολόκληρη γενιά από σεφ.
Από το βιβλίο στην κουζίνα
Η «παραδοσιακή» μορφή προώθησης, τα βιβλία μαγειρικής, πλαισιώθηκαν τη δεκαετία του ’90 από αυτοβιογραφίες των celebrity σεφ και από ιστορίες που περιέγραφαν τη ζωή στις επαγγελματικές κουζίνες με αρκετά γλαφυρό και ρεαλιστικό τρόπο (Πίνακας 1). Βιβλία όπως το White Heat (Marco Pierre White) και το Kitchen Confidential (Anthony Bourdain) άφησαν ανεξίτηλο το σημάδι τους στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τόσο τη δουλειά των σεφ, όσο και τις συνθήκες εργασίας στις επαγγελματικές κουζίνες. Εδώ αξίζει να σημειωθεί πως το βιβλίο του Marco Pierre White γαλούχησε και ενέπνευσε μια ολόκληρη γενιά από σεφ, οι οποίοι ανέστησαν στην κυριολεξία τη γαστρονομία στη Μ. Βρετανία. Ας μην ξεχνάμε δε πως ο Gordon Ramsay και αρκετοί άλλοι σεφ με αστέρι-α Michelin ήταν μαθητές του Marco!
Η εικόνα του τηλεοπτικού chef
Την ίδια χρονική περίοδο, κάτι αντίστοιχο παρατηρείται και στις τηλεοπτικές εκπομπές, όπου χαρακτήρες όπως αυτός του Gordon Ramsay χρησιμοποιούν λεκτική βία και ψυχολογική πίεση για να δοκιμάσουν τους διαγωνιζόμενους σεφ, προκειμένου να αυξήσουν την τηλεθέαση. Ο τηλεοπτικός χαρακτήρας του βίαιου και χειριστικού σεφ έχει πλέον αποτυπωθεί στη συλλογική συνείδηση, χωρίς βέβαια αυτό να έχει πάντα μεγάλη απόκλιση από την πραγματικότητα (Giousmpasoglou et al., 2022). Στον αντίποδα βέβαια, θα πρέπει να σημειωθεί πως η τηλεόραση έδωσε χώρο σε άτομα που δεν είχαν ιδιαίτερη εμπειρία ως επαγγελματίες σεφ (π.χ. Jamie Oliver) ή που δεν είχαν καν κάποια σχέση με το επάγγελμα (π.χ. Nigella Lawson) να γίνουν διάσημοι-ες, μέσω των εκπομπών μαγειρικής. Πολλές από αυτές τις εκπομπές προβάλλονται σε ώρες υψηλής τηλεθέασης και έχουν μεγάλη απήχηση σε όλες τις ηλικίες.
Επίσης, από τη δεκαετία του 2000 έχουμε τις ταινίες blockbuster, με μεγάλα ονόματα του Hollywood, όπως ο Bradley Cooper, η Catherine Zeta Jones και ο Ralph Fiennes, να υποδύονται ρόλους βίαιων και προβληματικών σεφ σε εστιατόρια βραβευμένα με αστέρια Michelin (Πίνακας 2). Μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση σχετικά με αυτές τις ταινίες είναι πως ακολούθησαν μια εξελικτική πορεία μέσα στο χρόνο: από τις (κατά κόρον) αισθηματικές κομεντί φτάσαμε στις δραματικές ταινίες που περιγράφουν με λεπτομέρεια το κλίμα που επικρατεί στις επαγγελματικές κουζίνες με αντικείμενο την υψηλή γαστρονομία.
