Η κουλτούρα του γαστρονομικού τουρισμού. Ο γαστρονομικός τουρισμός δεν μιλάει μόνο για γεύσεις…
Της Μαρίας Αθανασοπούλου,
Ιδρύτριας της Εταιρείας Τουριστικού Μάρκετινγκ Respond On Demand Ltd και Chairwoman του WFTA
Η εμπειρία του ντόπιου
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ τους λόγους για τους οποίους ο γαστρονομικός τουρισμός είναι τόσο δημοφιλής ακόμα και σε δύσκολες περιόδους, όπως αυτή που διανύουμε; Είναι μόνο γιατί ο άνθρωπος γενικά αρέσκεται στο να δοκιμάζει νέες γεύσεις; Ή μήπως υπάρχουν και άλλοι λόγοι; Η συζήτηση θα μπορούσε να ξεκινήσει με μία διαπίστωση: Συνήθως κάποιος επισκέπτεται έναν τόπο γιατί πολύ απλά θέλει να τον γνωρίσει – να δει τα τοπία του, τους ανθρώπους του, τα μνημεία του, αλλά και να δοκιμάσει να ζήσει, έστω και για λίγες μέρες, σαν ντόπιος.
Η ήρεμη δύναμη της κουλτούρας
Ο γαστρονομικός τουρισμός, πέρα από το να μυεί τους επισκέπτες σε μια τοπική κουζίνα, μπορεί να κάνει όλα τα παραπάνω μαζί, με έναν δικό του σιωπηρό αλλά συνάμα και εκκωφαντικό συναισθηματικά τρόπο. Και ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο είναι τόσο δημοφιλής: γιατί μας κάνει κομμάτι μιας κουλτούρας που μόλις αρχίσαμε να γνωρίζουμε από κοντά, της κουλτούρας του κάθε τόπου του οποίου είμαστε επισκέπτες! Ας δούμε λίγο πιο επισταμένα πώς το φαγητό και το ποτό ενσωματώνονται στην κουλτούρα ενός τόπου, ενός λαού. Aρχικά, ο τρόπος με τον οποίο γευματίζει ένας λαός μάς δείχνει ολοφάνερα την ιδιοσυγκρασία του. Προτιμούν οι άνθρωποι ενός συγκεκριμένου τόπου να τρώνε μόνοι ή με την οικογένεια και με φίλους; Περνούν αρκετό χρόνο από την καθημερινότητά τους στο φαγητό, στον καφέ ή στο μαγείρεμα; Ενσωματώνεται συχνά το φαγητό και το ποτό στη διασκέδαση ενός λαού;
Τα τοπικά αυτά προϊόντα δεν έχουν μόνο γεύση, έχουν και μια ιστορία το καθένα τους.
Τα τοπικά προϊόντα έχουν την ιστορία τους
Όλα τα παραπάνω, και άλλα τόσο ακόμα, μπορούν να σκιαγραφήσουν σε μεγάλο βαθμό την ιδιαίτερη ταυτότητα ενός λαού και να επισημάνουν πολλά στοιχεία του, που μπορεί σε άλλους λαούς να μην υπάρχουν. Επίσης, ταξιδεύοντας σε έναν προορισμό, ο επισκέπτης γνωρίζει από κοντά και γεύεται τα τοπικά προϊόντα του προορισμού που έχει επισκεφθεί. Τα τοπικά αυτά προϊόντα όμως δεν έχουν μόνο γεύση, έχουν και μια ιστορία το καθένα τους. Και την ιστορία αυτή τη διηγούνται σε όποιον επιθυμεί να την ανακαλύψει. Μέσα από την ιστορία του κάθε προϊόντος και της κάθε συνταγής, ο επισκέπτης γνωρίζει καλύτερα αυτό τον προορισμό.
Το παράδειγμα της κακαβιάς
Ας δούμε εδώ, για παράδειγμα, την ιστορία της κακαβιάς. Η κακαβιά είναι η ελληνική εκδοχή της ψαρόσουπας που έφτιαχναν οι ψαράδες ή, κατ’ άλλους, γενικότερα οι ναυτικοί. Παραδοσιακά φτιάχνεται με τα μικρότερα ψάρια που πιάνουν οι ψαράδες. Πήρε το όνομά της από το σκεύος μαγειρικής μέσα στο οποίο την παρασκεύαζαν στην αρχαιότητα. Δείτε μόνο πόσες πληροφορίες μπορεί να πάρει ο επισκέπτης της περιοχής από την παραπάνω εξαιρετικά συνοπτική περιγραφή της κακαβιάς: ότι στην Ελλάδα ασχολούνται πολλοί άνθρωποι με το ψάρεμα ήδη από την αρχαιότητα και ότι επίσης υπήρχαν πολλοί ναυτικοί και ψαράδες στη χώρα από τότε· ότι η σούπα αυτή είναι αυθεντική, αφού η συνταγή της είναι πολλών χιλιάδων χρονών· αν πληροφορηθεί τα ψάρια από τα οποία παρασκευάζεται, μαθαίνει για τα είδη ψαριών που μπορεί κανείς να βρει στις θάλασσές μας, αλλά και να συνειδητοποιήσει πως αποτελούν δημοφιλή τροφή για τους Έλληνες από την αρχαιότητα έως σήμερα. Με την αφήγηση λοιπόν της ιστορίας κάθε πιάτου, συνταγής ή προϊόντος, ο επισκέπτης αποσπά ταυτόχρονα και πολλές γοητευτικές λεπτομέρειες για τη γη που έχει επισκεφθεί, καθώς και για τους ανθρώπους που μένουν εκεί.
Το φαγητό είναι πολιτισμός
Το φαγητό αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία του πολιτισμού. Συνταγές μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, δίνουν ιδιαίτερο χρώμα σε τοπικά ήθη, έθιμα και γιορτές (όπως, παραδείγματος χάρη, η μαγειρίτσα που συνοδεύει πάντα το ελληνικό Πάσχα). Με λίγα λόγια αποτελούν ένα κομμάτι της εθνικής μας μνήμης και ιστορίας. Και η κάθε γενιά περνάει τις συνταγές αυτές στην επόμενη, μαζί με τις ιστορίες που τις συνοδεύουν. Το φαγητό μάς δένει με έναν τόπο, μας τον θυμίζει. Το κάθε μέρος έχει τη δική του γεύση. Γι’ αυτό και οι μετανάστες, μέσω των εθνικών συνταγών τους και των τοπικών προϊόντων της πατρίδας τους, παίρνουν μαζί τους ένα κομμάτι αυτής και το κουβαλούν σε κάθε μέρος όπου κατοικούν.
Η κουζίνα κάθε χώρας είναι ένας καθρέφτης που αντικατοπτρίζει τη μοναδική της ιστορία, τον τρόπο ζωής, τις αξίες και τις πεποιθήσεις της. Ας πάρουμε για παράδειγμα την Κίνα. Η τοπική φιλοσοφία εκεί δίνει εξαιρετικά μεγάλη σημασία στην ύπαρξη αρμονίας και ισορροπίας γενικά στη ζωή, γι’ αυτό και πολλά παραδοσιακά φαγητά της συνδυάζουν το αλμυρό με το γλυκό. Οι γεύσεις όμως δεν μας μιλάνε μόνο για ιστορία και φιλοσοφία. Μας μιλούν για το έδαφος και για το κλίμα μιας περιοχής, αφού σε κάθε χώρα παράγονται διαφορετικά τοπικά προϊόντα. Έτσι, για να αντιληφθεί κάποιος γιατί η Κρήτη ή η Καλαμάτα παράγουν ποιοτικό λάδι, θα πρέπει να ενημερωθεί για το έδαφος και το κλίμα των περιοχών αυτών. Μέσα από τις γεύσεις μπορούμε να προσεγγίσουμε διαφορετικά έναν τόπο. Μαθαίνοντας, λόγου χάρη, για τη φέτα, το διάσημο ελληνικό τυρί, ο επισκέπτης ακούει με έκπληξη πως ο Όμηρος την αναφέρει στην «Οδύσσεια» σαν πρώτο παραγωγό τυριού τον Πολύφημο. Να ένας όμορφος τρόπος να προσεγγίσει κάποιος τους ομηρικούς ήρωες: να ακούει γι’ αυτούς ενώ δοκιμάζει την ελληνική φέτα. Τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς ο κόσμος ταξιδεύει πιο εύκολα, είναι πολύ πιο εφικτό για τον καθένα να δοκιμάζει την τοπική κουζίνα άλλων τόπων. Με αυτόν τον τρόπο, ενημερώνεται όχι μόνο για τα τοπικά τους προϊόντα και για τις γεύσεις που προτιμά, αλλά παίρνει και μια δυνατή γεύση από τον πολιτισμό και τη φιλοσοφία τους.
Δοκιμάζοντας τις γεύσεις μιας περιοχής, γινόμαστε έστω και προσωρινά κομμάτι των ντόπιων.
Η γεύση έχει τη δύναμη
Το φαγητό είναι το εισιτήριο προς έναν πολιτισμό και, σαν τέτοιο, πρέπει να του δείχνουμε τον σεβασμό που του αξίζει. Η γαστρονομική κληρονομιά περιλαμβάνει προϊόντα, παραδόσεις αλλά και συνταγές, σκεύη μαγειρικής και γενικά την εμπειρία χιλιάδων ετών καθημερινού μαγειρέματος σε έναν τόπο. Περιλαμβάνει επίσης τις προσθήκες που έγιναν από άλλους λαούς που για διάφορους λόγους κατοίκησαν στον ίδιο τόπο με τους ντόπιους. Οι γεύσεις μιλούν για μακραίωνους πολιτισμούς, για το πώς επέζησαν μέσα στο διάβα των αιώνων, για το πώς συγχωνεύτηκαν με άλλους πολιτισμούς αλλά και για το πώς έγιναν η αιτία να δημιουργηθούν ολόκληρες τοπικές κοινότητες (όπως, π.χ., οι κοινότητες των οινοπαραγωγών, των βοσκών, των αγροτών κ.λπ.). Όλα τα παραπάνω αποτελούν κομμάτι της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς ενός τόπου, η οποία μεταδίδεται από γενιά σε γενιά και δίνει ταυτότητα αλλά και συνέχεια μέσα στον χρόνο. Το φαγητό και το ποτό είναι τα μαγικά κλειδιά που ανοίγουν την πόρτα όλων των παραπάνω επιμέρους στοιχείων, ώστε να έρθουν οι άνθρωποι σε επαφή και να εξερευνήσουν έναν πολιτισμό.
Οι γεύσεις είναι ο πιο γοητευτικός τρόπος να φτάσει κάποιος στην καρδιά ενός προορισμού. Είναι ο πιο δυνατός τρόπος να συνομιλήσει με τους άλλους, να δημιουργήσει εικόνες, αλλά και να γίνει αποδέκτης νέων γνώσεων για τους τόπους. Δοκιμάζοντας τις γεύσεις μιας περιοχής, γινόμαστε έστω και προσωρινά κομμάτι των ντόπιων και μοιραζόμαστε μαζί τους θρύλους, παραδόσεις και ιστορίες. Με λίγα λόγια, μοιραζόμαστε μαζί τους πολιτισμό!
